Ký ức đầu tiên của tôi về dãy Hoành Sơn là những ngày thơ ấu, khi mùa xuân sắp về, cả nhà được nghỉ Tết, mẹ đưa tôi về quê ngoại. Xe xuôi hướng Bắc-Nam, lúc hình ảnh xanh mướt Hoành Sơn hiện ra trong tầm mắt, chúng tôi vượt Đèo Ngang và đặt chân lên đất quê nhà. Mấy thập kỷ trôi qua, với sự nỗ lực không ngừng nghỉ của đất và người nơi đây, vùng đất bình lặng và nhiều gian khó năm nào giờ đã mang diện mạo mới với những khát vọng lớn. Giấc mơ trở thành khu vực động lực với sự phát triển sôi động phía Bắc tỉnh đang từng bước trở thành hiện thực!

Với việc tuyến đường "thiên lý Bắc - Nam" gồm 1.000 bậc đá được khôi phục, giá trị lịch sử của Hoành Sơn Quan sẽ càng được tô đậm, góp phần tăng thêm sức hút du lịch cho danh thắng đèo Ngang.

Đoạn đường đá cổ bị phủ lấp bởi cỏ cây và thời gian. Đây được cho là dấu tích của con đường "thiên lý Bắc - Nam"

Nằm trên đỉnh Đèo Ngang, Hoành Sơn Quan là một di tích lịch sử có “số phận” kỳ lạ khi cả hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh cùng... công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Tuy nhiên, khi hai tỉnh đang tranh cãi về việc Hoành Sơn Quan thuộc về địa phương nào thì di tích có giá trị lịch sử đặc biệt này đang bị xâm hại, xuống cấp.

Di tích lịch sử Hoành Sơn Quan đang xuống cấp, nguy cơ trở thành phế tích bởi câu chuyện giữa hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh nhiều năm chưa được giải quyết, thành ra không ai quản lý. Theo thư tịch cũ triều Nguyễn, năm 1833, vua Minh Mạng cho xây Hoành Sơn Quan, dựng trại lính ở phía Nam, giao Bố Chính quản lý cửa thành để kiểm soát người vào, ra vùng đất Thuận Hóa.

Vốn là một địa danh lịch sử nổi tiếng, thế nhưng bây giờ nơi này xuống cấp, nằm hiu hắt trên con đường thiên lý Bắc - Nam. Hoành Sơn Quan đang chờ một cái “bắt tay lịch sử” để đổi thay thân phận bị bỏ rơi của mình.

Cũng là đèo dốc, rừng núi, vực thẳm, trời mây… như bao đường đèo khác, song khó mà lý giải tại sao Đèo Ngang lại hấp dẫn một cách rất thơ và lãng mạn đến thế. Đèo Ngang bao đời vẫn vậy, hùng vỹ, trầm mặc như một dấu hỏi chấm vắt ngang lưng trời chờ người khám phá.

Du khách thập phương mỗi lần ghé đến địa danh Hoành Sơn Quan hay còn gọi là “cổng trời” thường bắt gặp hình ảnh cụ bà thường xuyên quét dọn...