BOT đặt nhầm chỗ: Những “khối u” trên xương sống quốc lộ 1

Các phương tiện ùn tắc tại trạm thu phí đường tránh Cai Lậy (Tiền Giang). Ảnh: Trần Lưu

Đây là các trạm BOT tuyến tránh QL1 qua các thị xã, thành phố. Nói một cách khác, các nhà đầu tư làm đường BOT một đằng nhưng lại đặt trạm ở “xương sống” QL1 và trở thành những “khối u”. BOT Cai Lậy - Tiền Giang chính là một “khối u” như vậy. 

8 “khối u” - hàng trăm bức xúc

Khi những vấn đề của trạm BOT Cai Lậy được làm sáng tỏ và bản chất của nỗi bức xúc trong dân chính là trạm thu phí lẽ ra phải được đặt ở đường tránh thì dời ngay ra QL1. Điều này khiến các chủ phương tiện dù không sử dụng đường BOT vẫn phải trả tiền. Việc sử dụng tiền lẻ như một cách phản đối sự vô lý này đã từng xảy ra ở nhiều trạm thu phí BOT “đặt nhầm chỗ” khác.

Ở Thanh Hóa, tuyến tránh TP.Thanh Hóa dài 9,98km, với tổng mức đầu tư 822 tỉ đồng theo hình thức BOT thu phí từ 2009. Để đảm bảo hoàn vốn, nhà đầu tư được thu phí tại trạm Tào Xuyên - nằm ngay QL1, không liên quan gì tới “tuyến tránh” với mức thu phí bằng 2 lần mức thu phí đường bộ được đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước.

Sau đó, trạm Tào Xuyên lại tiếp tục được thay thế bằng trạm Dốc Xây từ năm 2012 - cách tuyến tránh dự án BOT tới… 50km. Mới đây sau khi kiểm toán và chính nhờ “lợi thế nhầm chỗ” được đặt trên xương sống QL1, dự án tuyến tránh Thanh Hóa giảm tới… 20 năm thu phí.

Vô lý tương tự xảy ra với dự án BOT Phú Tượng - Phú Gia đặt trạm ở thị trấn Lăng Cô không hề liên quan gì đến hai hầm đường bộ Phước Tượng và Phú Gia (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên - Huế) mà Cty cổ phần Phước Tượng - Phú Gia đầu tư, xây dựng.

Nhưng gây bức xúc trong dư luận là “khối u” trạm BOT cầu Bến Thủy. Cầu Bến Thuỷ 1 bắc qua sông Lam, nối Nghệ An và Hà Tĩnh được xây dựng năm 1990, dài 630m. Năm 2012, cầu Bến Thủy 2 được xây dựng thêm song song và cách cầu cũ 800m, nằm trên trục đường BOT tuyến tránh thành phố Vinh và quốc lộ 1A mở rộng đoạn Nam Bến Thủy dài 35km.

Để hoàn vốn, nhà đầu tư là TCty cổ phần xây dựng giao thông Cienco 4 (thuộc Bộ GTVT) đặt trạm thu phí ở đầu hai cầu Bến Thủy 1 và 2 phía tỉnh Nghệ An. Người dân ở Hà Tĩnh chỉ ngay ra bất hợp lý: “Một người dân Nghi Xuân (Hà Tĩnh) đi khám bệnh ở TP.Vinh chi 40.000 đồng taxi, nhưng phải trả thêm 80.000 đồng phí BOT trong khi không sử dụng bất cứ mét đường BOT nào”. Và để phản đối trạm này trong đợt tăng giá hồi cuối 2016, người dân đã dùng chiêu “trả bằng tiền lẻ”, “đỗ xe chắn trạm…”.

Một “khối u” nổi tiếng khác là trạm Quán Hàu (Quảng Bình) đặt trên QL1 có “nhiệm vụ” thu triệt để phương tiện giao thông (ôtô) qua đây dù đoạn BOT tuyến tránh Quảng Bình nằm ở nơi… hoàn toàn khác.

Điểm mặt còn có những dự án tuyến tránh TP.Biên Hòa, tuyến tránh qua Sóc Trăng… đều có tình trạng này.

Điệp khúc “không đặt ở QL1 thì không thu hồi vốn”

Lý giải cho những trạm BOT đặt nhầm chỗ chẳng khác nào những “khối u” gắn vào xương sống QL1 vốn đã dày đặc trạm thu phí, tất cả các nhà thầu, thậm chí cả Bộ GTVT cũng thừa nhận rằng, nếu không được đồng ý đặt trạm như vậy thì không đầu tư.

Trong văn bản ra ngày 15.8.2017 về việc “báo cáo bất cập, đề xuất phương án xử lý đối với trạm thu phí Cai Lậy - Tiền Giang”, Tổng cục Đường bộ gửi Bộ GTVT cũng xác nhận: “Về vị trí đặt trạm thu phí như hiện nay (km 1999 + 300 QL1) đã có sự đề xuất, thống nhất của UBND tỉnh Tiền Giang (văn bản số 4717 ngày 2.10.2015), của Bộ Tài chính (văn bản số 17593) và Bộ GTVT (văn bản 16189). Việc đặt trạm thu phí trong phạm vi dự án là phù hợp và đảm bảo phương án tài chính khả thi của dự án. Có vị trí đặt trạm thu phí như hiện nay thì nhà đầu tư mới ký hợp đồng tham gia dự án và mới có dự án như hiện nay”.

Trong văn bản, Tổng cục Đường bộ cũng thừa nhận, ngoài trạm Cai Lậy thì trên toàn tuyến QL1 có 7 trạm khác tương tự đang thu phí.

Để “hợp thức hóa” Cty TNHH BOT đầu tư quốc lộ 1 Tiền Giang, chủ đầu tư dự án BOT tuyến tránh thị xã Cai Lậy cho rằng sở dĩ được chấp thuận như vậy ngoài sự đồng ý của tỉnh, các bộ thì họ cũng đầu tư 300 tỉ để bảo trì, tăng cường tuyến đường QL1 (cũ).

Như vậy có thể thấy rõ việc “phải được đặt trạm ở QL1” là một trong những điều kiện đầu tư. Trả lời báo chí về việc có thể di dời các trạm BOT nhầm chỗ hay không, chính Thứ trưởng Nguyễn Hồng Trường cũng cho rằng: “Việc điều chỉnh, di chuyển trạm là không làm được, vì khi đặt vị trí trạm đã thỏa thuận giữa các bộ, địa phương cho phép chủ đầu tư được thu phí.

Về cơ bản các trạm BOT đã đảm bảo khoảng cách, vị trí xa dân cư, không ảnh hưởng đến hoạt động vận tải quá lớn trong các khu dân cư. Trước khi đặt trạm chúng tôi đã cân nhắc rất kỹ, dù đặt ở đâu thì người dân hai bên trạm đều bị ảnh hưởng, nên sẽ có chính sách miễn giảm cho người dân khu vực này. Chỉ những trạm không đảm bảo vị trí mới di dời”.

Với riêng trạm Cai Lậy, có một giải pháp đưa ra là kéo trạm thu phí về đúng vị trí (nghĩa là chỉ thu các phương tiện qua đường tránh) thì Nhà nước sẽ bồi hoàn cho chủ đầu tư 300 tỉ. Nhưng khoản tiền này ai trả? Tỉnh Tiền Giang, Bộ Tài chính hay Bộ GTVT. Bởi khi cùng bắt tay kéo trạm ra xa dự án, có lẽ cả chính quyền địa phương và các bộ, ngành liên quan đã không tính hết đến tác hại của những “khối u” hằng ngày gây nhức nhối, bức xúc trên QL1.