Đồng bào miền Tây xứ Nghệ thu tiền tỷ từ cây chè… vàng

Chè đắt như “vàng”

Theo tiếng Thái, chè hoa vàng được gọi là Cỏ Tắp Quái, một loại cây thân gỗ nhỏ cao từ 2 - 5m, giống với cây chè. Cây chè hoa vàng thường sinh trưởng và phát triển trên những vùng núi cao, mùa ra hoa của chúng kéo dài từ tháng 11 năm trước đến tháng 3 năm sau (Âm lịch). Hoa chè có màu vàng, đỏ và trắng (phần lớn là màu vàng), với đường kính 5 – 6 cm nên được gọi là chè hoa vàng.

Năm 2012, cây chè hoa vàng được huyện Quế Phong phát hiện và công bố những thông tin, giá trị khoa học, đặc biệt nhất là nó có chứa hàng trăm thành phần dinh dưỡng. Điều lạ kỳ là dù địa bàn huyện Quế Phong rộng lớn, nhưng cây chè hoa vàng chỉ mọc ở các xã Đồng Văn, Thông Thụ, Hạnh Dịch, Tiền Phong, Mường Nọc, Châu Kim, còn các xã khác thì không có.

Sở Khoa học & Công nghệ Nghệ An và UBND huyện Quế Phong đã tổ chức xây dựng vườn ươm cây chè hoa vàng tại khu vực lòng hồ thủy điện Hủa Na, xã Đồng Văn. Tuy nhiên, theo lãnh đạo chính quyền các địa phương có cây chè hoa vàng thì việc mở rộng diện tích đang gặp nhiều khó khăn, vì loài cây này rất “khó tính".

Bà Lương Thị Xuân, bản Na Chạng, xã Tiền Phong cho hay, gần một tháng nay, từ sáng sớm cả gia đình bà đã đùm cơm, mang gùi lên núi để thu hái chè hoa vàng. Nếu may mắn gặp khu vực có nhiều cây thì một ngày gia đình bà cũng thu hái được khoảng từ 0,8 – 1kg hoa và cho thu nhập hơn 1 triệu đồng. Không chỉ bà Xuân mà nhiều hộ dân tại xã Tiền Phong hàng ngày cũng kéo nhau lên núi, để săn tìm loài hoa này về bán lại cho thương lái.

Người dân tiến hành phơi khô chè để bán cho thương lái được giá cao.

Ông Võ Khánh Toàn, Chủ tịch UBND xã Tiền Phong cho biết, do có giá trị kinh tế lớn nên người dân đã tận dụng thời gian, cùng nhau lên rừng thu hái chè hoa vàng, vì cây này chủ yếu mọc ngoài tự nhiên. Gần đây, một số hộ dân người địa phương có mang giống cây này từ trên rừng về trồng ở vườn nhà, nhưng tỷ lệ sống không cao. Theo ông Toàn, khi pha nước chè hoa vàng uống thì thấy tiêu hóa tốt và rất nhanh đói bụng.

Bà Sầm Thị Thanh, chủ cơ sở thu mua, chế biến chè hoa vàng và các loại dược liệu Thanh Hải, có địa chỉ tại khối 1, thị trấn Kim Sơn, huyện Quế Phong cho biết: "Giá thu mua của chè hoa vàng tùy thuộc vào chất lượng của sản phẩm. Loại 1 có giá từ 3 – 5 triệu đồng/kg, loại 2 có giá từ 2 – 3 triệu đồng/kg, loại 3 có giá từ 1.5 – 2 triệu đồng/kg".

Khi người dân đi hái trên núi về sẽ mang đến các cơ sở thu mua để bán ngay trong ngày, như vậy mới đảm bảo được chất lượng sản phẩm tốt nhất. Ngoài cơ sở của bà Thanh, trên địa bàn huyện Quế Phong còn có 4 cơ sở chế biến thô và một nhà máy thu mua sản phẩm chè hoa vàng từ bà con nông dân.

Thu mua tận diệt?

Những năm gần đây, qua sự theo dõi của các cơ quan chức năng huyện Quế Phong cho thấy, trước mùa ra hoa thương lái các nơi lại tìm về địa phương thu mua gốc, thân và lá của cây chè hoa vàng, với giá khá cao từ 30.000 – 70.000 đồng/kg.

Do điều kiện kinh tế khó khăn và kém hiểu biết, nhiều bà con nông dân đã từng kéo nhau lên núi tìm đào cả gốc, mang cả thân và lá cây chè hoa vàng về bán cho tư thương. Hiện tượng này khiến cây dược liệu quý hiếm đứng trước nguy cơ bị tận diệt. Trước tình hình đó, ngày 27/3/2017, UBND huyện Quế Phong đã ban hành công văn hỏa tốc gửi UBND các xã, thị trấn, các phòng, ngành liên quan và các chủ rừng trên địa bàn về việc tăng cường tuyên truyền, quản lý và bảo vệ cây chè hoa vàng.

Hoa chè hoa vàng sau khi được bà con thu hái về để bán cho thương lái.

Bà Lương Thị Đào, Phó Chủ tịch UBND xã Hạnh Dịch cho biết: “Trước tình trạng người dân đào gốc, thân và lá bán cho thương lái, UBND xã đã cho người dân ký cam kết; đồng thời tiến hành quy hoạch, bảo tồn gần 3ha cây chè hoa vàng tại khu vực rừng do xã quản lý. Thời điểm hiện tại, đang là mùa chính vụ nên bà con nông dân đang cùng nhau lên núi “săn” chè hoa vàng bán để tăng thu nhập”.

Ông Võ Khánh Toàn cho hay, thực hiện sự chỉ đạo của huyện, xã đã tổ chức họp dân để tuyên truyền người dân có ý thức khai thác đúng cách và bảo vệ cây chè hoa vàng. Do nhận thức được vấn đề nên hiện nay, tình trạng đào gốc, thân và lá cây chè hoa vàng để bán cho tư thương đã chấm dứt. Ngoài ra, trong quá trình thu hái hoa, người dân đã có ý thức dùng thang trèo lên cây thay vì dùng dao chặt hạ gốc như trước đây.

Theo thống kê của các cơ quan chức năng huyện Quế Phong thì mỗi vụ ra hoa, người dân trên địa bàn huyện thu hái được khoảng 5 tấn nguyên liệu, bán với giá tương đương gần 10 tỷ đồng.