Tranh chấp địa kinh tế ở Bắc Cực có thể dẫn tới cuộc Chiến tranh Lạnh mới

Vai trò ngay càng quan trọng của Bắc Cực

Trước đây, trong Chiến tranh Lạnh, khả năng răn đe hạt nhân của Liên Xô được đặt ở Bắc Cực. Các bộ phận chủ yếu của lực lượng răn đe là máy bay ném bom tầm xa và lực lượng tàu ngầm. Việc đó đã thúc đẩy Mỹ phát triển máy bay ném bom tầm xa có thể bay dễ dàng qua Bắc cực để tấn công các mục tiêu của Liên Xô. Các hệ thống giám sát cũng đã được hai cường quốc phát triển để đưa ra cảnh báo về các cuộc tấn công của phía bên kia.
 
Tình hình sau Chiến tranh Lạnh đã thay đổi rất nhiều. Hiện Nga cũng đang tìm cách triển khai lực lượng bổ sung để bảo vệ các lực lượng chiến lược của mình. Các vấn đề đều bị biến đổi khí hậu chi phối. Bắc Cực đã thu hút sự chú ý đặc biệt của các nhà hoạch định chiến lược thế giới - sự thay đổi trong khu vực do điều kiện khí hậu đã mở ra các tuyến hàng hải mới. Hơn nữa, nó cũng tạo điều kiện cho việc sử dụng các nguồn tài nguyên dưới nước và điều này đã dẫn đến cuộc đối đầu mới ở Bắc Cực.

Về năng lượng và tài nguyên, không có dữ liệu chính xác về sự giàu có của Bắc Cực. Người ta ước tính, Mỹ chiếm khoảng 13% trữ lượng dầu chưa được khám phá và một số lượng lớn các mỏ khí đốt cũng nằm dưới vùng biển băng giá. Ngoài hydrocacbon, Bắc Cực còn chứa rất nhiều trữ lượng quặng niken, thiếc, vonfram, vàng, kim loại đất hiếm. Theo một số báo cáo, Bắc Cực chứa 30% trữ lượng khí đốt tự nhiên của thế giới và trữ lượng kim loại đất hiếm trị giá hơn 1.000 tỷ USD.

Trong thời hiện đại, hậu cần và thông tin liên lạc quan trọng hơn các nguồn lực thô. Hai tuyến đường xuyên đại dương chính ở Bắc Cực là Tuyến đường biển phía Bắc (Northern Sea-Route) và Tuyến Tây Bắc (North-West Passage), kết nối giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Theo một dự báo, với tốc độ băng tan như dự tính, vào cuối thế kỷ này sẽ không còn bất kỳ tảng băng nào ở Bắc Băng Dương, và điều này sẽ khiến Tuyến Biển phía Bắc-NSR trở nên thông thương dễ dàng quanh năm.

Trận chiến Bắc Cực có kéo theo Chiến tranh Lạnh mới?

Câu hỏi mà giới quan sát đang quan tâm là liệu điều đó có dẫn đến một cuộc 'Chiến tranh Lạnh' mới ở Bắc Cực hay không. Trung tâm của vấn đề là sự gần gũi về địa lý của hai siêu cường hạt nhân Mỹ và Nga, được kết nối thông qua Bắc Cực. Căng thẳng còn tăng cao do các hệ thống vũ khí hiện có, vì Bắc Cực là vị trí tốt nhất để hai cường quốc này tiến hành các cuộc tấn công chống lại nhau. Do tầm quan trọng chiến lược của nó, Bắc Cực đã trở thành một chủ đề tranh luận và thảo luận chính giữa các nhà quan hệ quốc tế.

Điều đang làm phức tạp thêm tình trạng vốn đã xấu đi là việc Trung Quốc tuyên bố là quốc gia Cận Bắc Cực. Mỹ đang coi đó là một thách thức đối với quyền bá chủ toàn cầu của họ. Chính điều này đã biến cuộc đấu tranh vì Bắc cực từ lưỡng cực thành tam cực. Biến đổi khí hậu cũng đóng vai trò là chất xúc tác khiến mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa các siêu khổng lồ. Sự tan băng thực sự là điều may mắn vì nó đang mở ra những con đường khai thác tài nguyên mới ở Bắc Cực.

Theo Thỏa thuận Svalbard, Na Uy tuyên bố chủ quyền của mình đối với Bắc cực, nhưng sự tan chảy của băng đã làm thay đổi hoàn cảnh khi đưa "Đăng ký nơi cư trú ở Bắc Cực" vào chương trình nghị sự của nhiều quốc gia hàng đầu thế giới. Vùng Bắc cực bao gồm 6 quốc gia - Nga, Mỹ, Canada, Đan Mạch, Na Uy, Iceland. Hai quốc gia khác - Thụy Điển và Phần Lan có lãnh thổ nằm ngoài Vòng Bắc cực, nhưng họ không có quyền tiếp cận đường bờ biển của Bắc Cực.

Trong thời gian gần đây, các quốc gia nằm xa Bắc Cực như Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản... cũng đang thể hiện sự quan tâm đến Bắc cực. Hàn Quốc và Trung Quốc vẫn duy trì vai trò dẫn đầu trong các chương trình khoa học dự kiến nhằm nghiên cứu Bắc Cực và cũng chế tạo một tàu chứa khí đốt liên quan đến các dự án Bắc Cực của Nga. Các công ty vận tải biển châu Á cũng tích cực tham gia vào việc sử dụng Tuyến đường biển phía Bắc.

Trung Quốc cũng đã tăng cường các hoạt động đầu tư vào khu vực và tập trung vào việc triển khai hiệu quả ở Bắc Cực. Tất cả những điều này cho thấy nhiều quốc gia trên thế giới bị thu hút bởi các triển vọng to lớn do Bắc Cực mang lại như trữ lượng dầu khí, trữ lượng nước ngọt và các tuyến vận tải xuyên lục địa sẽ giảm thời gian di chuyển.

Luật quốc tế cho phép các quốc gia sử dụng tài nguyên dưới nước ở khoảng cách 200 dặm tính từ bờ biển của họ. Nhưng Mỹ đã đưa ra một công ước mà theo đó nếu một quốc gia có thể chứng minh rằng thềm đại dương là phần mở rộng của lãnh thổ lục địa của mình thì nó thuộc về quốc gia đó. Điều này đã làm cho vấn đề Bắc Cực trở nên phức tạp hơn. Nga tuyên bố sườn núi Lomonosov dưới nước là phần tiếp theo của nền tảng Siberia, ngụ ý rằng 1,2 triệu km2 thềm với trữ lượng lớn hydrocacbon thuộc lãnh thổ của Nga.

Những quốc gia Bắc cực khác không ủng hộ các tuyên bố phân chia lại biên giới như vậy. Các quốc gia xa Bắc Cực như Trung Quốc, Ấn Độ và Anh cũng quan tâm đến tuyên bố của Nga. Canada thì coi sườn núi Lomonosov là phần mở rộng lãnh thổ của mình và cũng tuyên bố chứng minh điều tương tự tại Liên Hợp Quốc. Tuyên bố chủ quyền rặng núi tương tự, Na Uy đã đạt được việc gắn một phần của thềm vào quyền tài phán của mình.

Trung Quốc ủng hộ việc sử dụng tập thể các nguồn tài nguyên của khu vực. Trung Quốc cũng là một quan sát viên trong Hội đồng Bắc Cực và từ năm 2013, đã thông qua một chương trình nhà nước cho sự phát triển của khu vực. Liệu trận chiến ở Bắc Cực có dẫn đến một cuộc Chiến tranh Lạnh mới?./.

Theo Moderndiplomacy
Nguồn CTV Lê Ngọc/VOV.VN (biên dịch)