Nghệ An: Thảm họa ở “thiên đường vàng”

Huyện Tương Dương (Nghệ An) được ví như “thiên đường vàng” bởi có rất nhiều vàng sa khoáng. Hàng nghìn người bản địa và tứ xứ đổ về đây tìm kiếm vận may, và đã có nhiều người bỏ mạng nơi đây...

Những “thiên đường” hãi hùng

Từ thị trấn Hòa Bình, chúng tôi vượt hơn 30km đường rừng tới xã Yên Thắng. Men theo một lối mòn, cây cối rậm rạp, qua khe Huổi Nguyên khoảng 20km là đến nơi đào vàng thuộc địa phận các bản Cành, bản Lườm, bản Trung Thắng... Rất nhiều lán, trại ẩn dưới chân núi, khuất trong tán cây rừng.

Giữa khe có 2 con tàu khai thác vàng đang hoạt động. Hai bên bờ khe, hàng trăm chiếc hố lớn nhỏ ăn sâu vào lòng đất. Từng nhóm người thi nhau dùng vòi rồng phun ào ạt vào 2 bờ sông, có những hố ngoạm sâu 20-30m.

Ông Vi Văn Cà - người dẫn đường nói: “4 năm qua, ở Tương Dương sập đất, sập núi làm chết nhiều người đào vàng. Riêng năm 2011 chết 5 người ở bản Đình Hương, xã Tam Đình; năm 2012 chết 3 người và bị thương 7 người ở xã Nga Mi”.

Chúng tôi tiếp cận với một nhóm người đang khai thác vàng tại địa phận bản Lườm. Nhóm này phân thành 9 tổ, mỗi tổ 6-8 người, nhưng khi cao điểm họ huy động 30-40 cửu vạn người địa phương. Dưới lòng sông, tàu cho vòi rồng sục xuống hút cát lên máng đãi.

Trên bờ, họ dùng máy nổ Đông Phong lắp sên hút nước phụt cực mạnh vào bờ sông cho đất đá xói lở rồi dùng một vòi khác hút nước, đất, cát đó cho ra máng. Phần việc của cửu vạn là khiêng đất đá lớn cho vòi rồng dễ hút và chuyển tạp chất đổ vào lò ủ, sau đó dùng dung dịch clorhydric, sulfuric cho đất đá phân hủy đãi lấy vàng cám. Những hóa chất độc hại này, sau khi sử dụng đều tuôn hết xuống khe Huổi Nguyên chảy về sông Lam.

Khai thác vàng trái phép ở xã Yên Thắng

Đêm ở các bãi vàng, điện máy nổ sáng rực, nhiều tổ vẫn tiếp tục khai thác. Gái mại dâm nhan nhản, các con nghiện tổ chức hút chích công khai và phê thuốc nằm ngổn ngang. Trong lán trại, khuôn mặt ai cũng căng thẳng, súng đạn, dao găm, mã tấu đều ở tư thế sẵn sàng. Nam - một phu vàng cho biết: “Đêm phải phòng bọn cướp, chẳng ai dám ra xa lán, núi rừng mênh mông lỡ bị giết quăng mất xác, chẳng ai biết”.

Càng về khuya tiếng muỗi kêu râm ran như ve mùa hạ. Tiếng rên của 3 người bị sốt rét trong lán não nề, tiếng chim lợn kêu rờn rợn. Ngước lên mái lán thấy bơm tiêm giắt đầy phên nứa mà sởn cả da gà... Nửa đêm, chúng tôi bỗng nghe một tiếng ầm rất lớn. Tất cả mọi người nhảy ra khỏi lán dõi xem. Họ bàn tán nhau: “Hầm ông T sập rồi, không biết mấy mạng”... Một lúc sau Nam bảo đã có 1 người chết, bưởng vàng lập tức bí mật cho đưa xác về quê.

Không chỉ ở xã Yên Thắng mà hiện có hàng trăm điểm khai thác vàng trái phép tại các xã Yên Na, Yên Hòa, Yên Tĩnh, Nga Mi, Tam Đình. Các công ty được UBND tỉnh cấp phép khai thác đưa tàu làm vàng, máy xúc thủy lực, máng đãi lớn... vào khai thác vàng với quy mô lớn tại các vùng đất đồi. Họ bỏ tiền mua đất nương rẫy của dân, trả tiền theo tháng cho bản để được khai thác và sử dụng cả trẻ em, phụ nữ làm phu vàng.

Hiện, những con khe Huổi Nguyên, Chà Hạ và thượng nguồn dòng sông Lam đều trở nên dị dạng. Ông Vi Văn Nam ở thị Trấn Tương Dương nói: “Từ khi bọn khai thác vàng đến đây, nhiều phần đất rừng và đất canh tác của dân đã bị đổ xuống sông. Nước sông không dùng được, không tắm được, lội xuống là bị lở chân”.

Rất khó đẩy đuổi

Trao đổi với chúng tôi, lãnh đạo các xã Yên Na, Yên Hòa, Yên Thắng, Yên Tĩnh... đều cho rằng: Tại địa hình hiểm trở, đi lại khó khăn nên khi lực lượng công an, dân quân xã vào truy đuổi thì những người khai thác vàng đã rút và giấu máy vào rừng sâu.

Khi nào đoàn truy quét đi, chúng lại tiếp tục đào bới. Thế nhưng sau khi đi thực tế các bãi khai thác vàng và tiếp xúc với người dân, chúng tôi nhận thấy nguyên nhân nạn khai thác vàng trái phép hoành hành ở Tương Dương là bởi có sự dung túng của chính quyền cơ sở. Nếu chính quyền làm nghiêm, thì đố ai dám làm, và làm một cách công khai, ồ ạt như hiện nay.

Ông Kha Văn Ót -Trưởng phòng TNMT huyện Tương Dương cho biết: “Huyện Tương Dương đã nhiều lần truy quét thu giữ phương tiện, máy móc, lập biên bản và đình chỉ, vận động các tổ máy và nhân dân tự tháo dỡ máy móc đưa về nhà, thế nhưng vẫn chưa thể triệt tiêu được.

Tại những điểm nóng khai thác vàng trái phép, chúng tôi thấy đang ẩn hiện những việc làm bất chính của một bộ phận cán bộ cơ sở. Về phía Phòng TNMT sẽ lên kế hoạch để lãnh đạo huyện thành lập đoàn liên ngành đẩy đuổi, truy quét các đối tượng khai thác trên địa bàn”.

Cũng theo ông Ót, việc truy quét các đối tượng khai thác khoáng sản rất khó khăn, vì đó thường là những người nghiện ma túy liều lĩnh, có trang bị dao, súng kíp... Họ sẵn sàng đánh trả, thậm chí lén bắn đạn hoa cải vào các đoàn công tác.